گربه زباد یا گربه مُشکین (انگلیسی: سیویت civet) پستاندارانی گوشت‌خوار ولی اصلا از خانواده گربه‌ها نیستند و فقط به دلیل دارا بودن سر کوچک با آنها ظاهری مشابه دارند. گربه‌های زباد ماده روغنی معطر و مُشک‌مانندی از غده‌های مقعدی خود ترشح میکنند که زباد یا غالیه و یا سیویت نام دارد. این ترشح‌ها در واقع برای تعیین کردن قلمرو است، ولی به مشک سیویت نیز معروف است، و از همان کیسه معطر این جانور تولید میشود. بوي زباد مشك مانند و گاه آميخته به بويي مي باشد كه اندكي تند و زننده است. در كارخانه هاي عطر سازي براي رفع بوي تند آن، ماده ديگر در آن مي آميزند و نيز مواد معدني چون "نشادر" يا زيركربنات ، زير فسفات ، آهك و اكسيد آهن داخل مي كنند ، زيرا زباد به تنهايي نادر و گران است .
به سنگ آفریقایی نیز معروف است، که از فضولات سنگ شده خرگوش کوهی صخره در آفریقا به دست می‌آید، این سنگ پس از طی مراحل پاکسازی بسیار معطر بوده و در صنعت عطرسازی کاربرد دارد. این خرگوش های کوچک و مرموز در شکاف های صخره ای و اطراف آن زندگی می کنند و هرچند شاید جزو جوندگان به نظر برسند، تحقیقات نشان داده است که نزدیکترین حیوانات به آن ها فیل ها هستند. خرگوش های کوهی در کلنی های زیادی زندگی می کنند. در این جوامع، آن ها این عادت منحصر به فرد را دارند که به اصطلاح از چاله های توالت جمعی استفاده می کنند؛ در بعضی موارد، صد ها نسل یک کلنی از همان گودال توالت استفاده می کنند، در نتیجه چیزی شبیه کوه آتشفشانی است که قرن ها مورد استفاده قرار گرفته و به آن میدن گفته می شود به وجود می آید. میدن انباشته ای از گلوله های مدفوع جامد و ماده ای به نام هیراسیوم است و چند لایه متشکل از بقایای خشک شده مدفوع و ذرات سنگ های آفریقایی است.
از معروف ترين رايحه هاي خوش بو و معطر با منشا حيواني ، مشك جنس نر آهو است . در زبان فارسي به اين رايحه "مشك" می گويند. آهویی که مشک از آن گرفته می شود با نام علمی Moschus moschi ferus شناخته می شود. این حیوان آهویی است با قد یک متری، قهوه ای رنگ و سرعتی بالا که شکارچی ها به سختی می توانند آن را شکار کنند. این حیوان بیشتر در ارتفاعات کوه های جنگل هیمالایا زندگی می کند. تنها در زمان های خاصی از سال مانند زمستان می توان مشک را از بدن این آهو بدست آورد زیرا در زمستان مشک که در اصل به صورت مایع است، جامد می شود. مُشک آهو ماده ای با بویی قوی و ماندگار است و از غدد دُمی آهوهای ختن نر به دست می‌آید. این ماده رنگی تیره دارد و دارای بویی تلخ و قوی و ماندگار است و حاوی ترکیباتی همچون آمونیاک، چربی‌های مختلف، کلسترول، رزین‌ها و مواد آلی است. این ماده قیمت بالایی داشته و هر ساله تعداد زیادی از آهوهای ختن برای استفاده از این ماده شکار می‌شوند. تعداد این آهو در سال‌های اخیر کاهش چشمگیری داشته و شش گونه از هفت گونه این آهوها در خطر انقراض قرار گرفته‌اند. تا سال ۱۹۷۹ به منظور افزایش ماندگاری بوی عطر و ادوکلن‌ها از این ماده به شکلی گسترده در صنایع عطرسازی و در برخی مناطق در درمان‌های طب سنتی استفاده میشد اما به دنبال کاهش شدید تعداد آهوهای ختن و خطر انقراض آنها با پیگیری سازمان سایتس، شکار این جانوران ممنوع اعلام شد. مشک آهویی بسیار خوب است که از گیاه بهمنین و سنبل بخورد و در درجه ی دوم مشکی است که آهوی آن مر خورده باشد . از حیث رنگ و بو زرد شکوفه آسا بهترین است. پيامبر بزرگ اسلام (ص) نیز از اين ماده خوش بو استفاده مي كردند و كلمه "مسك" يك بار در قرآن ذكر شده است. برای تولید مشک آهو پس از شکار آن را ذبح کرده، کیسه یا غده مشک را از شکم او خارج کرده و در معرض آفتاب روی سنگ مسطح پهن کرده و یا در روغن داغ شده خشک می کنند. روش دوم بدست آوردن مشک، بدون شکار و ذبح انجام می گیرد. این کار زمانی صورت می گیرد که این غده به قدری بزرگ می شود که باعث درد آهو شده و او با ساییدن بدن خود به سنگ، پوست خود را پاره کرده و غده را از بدن خود خارج می کند. البته امروزه این نوع مشک با نوع مصنوعی آن که به مشک سفید معروف است جایگزین گردیده است.
- کاستوریوم
نام ماده ای است که از بدن سگ آبی آمریکای شمالی گرفته میشود. بيدستر (سگ آبي) با نام علمي (ondatra zibethicus) از قرن هفدهم شناخته شده است . اين جانور داراي غده مترشحه مرموزي است كه رايحه اي خوش از آن صادر مي شود. این حیوان یکی از بزرگترین گونه ها از خانواده جوندگان حساب میشود که بومی مناطق شمالی قاره آمریکا، شمال اروپا و شمال آسیاست و نیمی از زندگیش در آب و نیمی در خشکی می گذرد. یعنی یک حیوان نیمه آبزی ست. هرچند برخی منابع این حیوان را سگ آبی صدا میکنند، ولی این جونده هیچ ارتباطی با خانواده سگها ندارد، همانطور که گربه سیوِت اصلا گربه سان نیست. بیدسترها دارای دندانهای جلویی بلند و قدرتمندی هستند و با جویدن تنه درختان و قطع کردن آنها روی مسیر رودخانه ها سد میسازند تا آب بالا آمده و محیط زندگی و سپر دفاعی این حیوان در برابر کایوت ها، خرس ها و سایر شکارچیان را فراهم کند. هر دو جنس نر و ماده این حیوان دارای یک جفت کیسه در نزدیکی مقعد، در ناحیه زیرشکمی هستند که با اضافه کردن ترشحات این کیسه ها با ادرارشان، حدود و قلمرو خودشان را مشخص میکنند. مایعی موم مانند و زرد رنگ که در عین حال به این حیوان کمک میکند تا موهای تنش ضد آب مانده و او را در مقابل سرمای آب ایمن نگه دارد. طول این کیسه ها از ۵ تا ۱۷ سانتی متر، و عرضشون از ۲٫۵ تا ۵ سانتی متر متغیر است. همانطور که پیشتر هم اشاره شد، کاستوریوم جزو آن دسته از نُتهای عطرسازی هست که برای بدست آوردنش، حیوان کشته میشود. با اینکه زاد و ولد بیدسترها در قیاس با خیلی از حیوانات زیاد است، ولی در قرن هجدهم میلادی با رونق گرفتن تجارت پوست در قاره مذکور، این گونه دچار افت جمعیت چشمگیری شد تا جایی که در اوایل قرن بیستم گونه ای رو به انقراض شناخته میشد. حدود یک قرن پیش از وقتی که نسل این حیوان رو به انقراض گذاشت، عطرسازها شروع به استفاده از جایگزینهای سنتتیک برای بوی کاستوریوم در ترکیب عطرهای چرمی کردند. در این سالها ترکیب عطرهای چرمی با پایه کاستوریوم به شدت رواج داشت. جدا از این با ورود گروه بویایی شیپغ به دنیای عطر، تقاضا برای این ماده بالا رفت. بدین جهت آزمایشات زیادی صورت گرفت و ترکیبات سنتتیک و یا مواد سنتتیک در ترکیب با مواد طبیعی برای شبیه سازی بوی کاستوریوم آزمایش شدند. یکی از بهترین جایگزینها استفاده از قیر درخت توس + دی هیدروکارویول بود. یکی دیگر از این ترکیبات ماده آیزو بوتیل کینولین هست که بوی تلخ چرم میدهد. هرچند جایگزینهای سینتتیک به سرعت به مدد امتداد نسل این حیوان آمد اند، اما همچنان استفاده از کاستوریم تا سالها بعد در ابعاد بسیار ناچیز در عطرسازی رواج دارد که البته این مقدار از کشتار قانونی بیدستر برای کنترل جمعیت این گونه و جلوگیری از تخریب جنگلها بدست می آید. برای ساختن این نُت در عطرسازی به روش سنتی و طبیعی، کیسه های بدست آمده را خشک میکنند. عضو خشک شده، تیره رنگ و چروکیده میشود. آن را خرد کرده در الکل نگه داری می کنند تا به محصول مورد نظر برسند. این ماده رایحه ی بسیار قدرتمند حیوانی، گرم و کمی شیرین و چرم مانند دارد و به همین دلیل در عطرهای چرمی، عطرهای انیمالیک و عطرهای شیپغ از آن به وفور استفاده میشود. رایحه کاستوریوم بنا به رژیم غذایی حیوان متغیر است. بیدسترها موجوداتی گیاه خوار هستند و از پوست درخت، سرشاخه ها و گیاهان تغذیه میکنند. جالب است که بیدسترهای کانادایی از جویدن پوسته درختان سوزنی برگ و مزه تلخ صمغ آنها اجتناب نمیکنند! به همین دلیل کاستوریوم بدست آمده از بیدستر روسی رایحه ای نفت مانند و قیر مانند دارد، در حالی که گونه کانادایی رایحه ای کاج مانند و باریجه مانند دارد.
- عنبر سائل
تکه‌ای از ترکیبات چربی اکسید شده، که از بدن نهنگ عنبر گرفته میشود. از آنجایی که برداشت عنبر سائل از بدن نهنگ عنبر بدون هیچ گونه آسیبی به بدن جانور انجام میشود، از معدود عوامل معطر حیوانی است که درباره ی آن بحث‌های جانبی کمی وجود دارد. عنبر ماده اي است چرب ، خوش بو، كدر ، خاكستري رنگ و رگه دار كه از روده يا معده ماهي عنبر (كاشالو ، به فرانسوي Cachalot و به لاتيني microcephalus) گرفته مي شود. اين ماده در عطرسازي به كار مي رود، وزن قطعات عنبر مستخرج از داخل روده و معده ماهي عنبر بين 0/5 تا 10 كيلوگرم و گاهي بيشتر تا 20 كيلوگرم است. توليد عنبر در داخل دستگاه گوارش ماهي عنبر به واسطه ترشحات سياه رنگ جانور نرم تني به نام ماهي مركب (به فرانسوي Seiche) است كه مورد تغذيه اين حيوان واقع مي شود. بوي مطبوع اين ماده سياه رنگ در داخل دستگاه گوارش ماهي عنبر حفظ مي شود و حتي پس از مرگ ماهي عنبر ، بوي مطبوع آن در داخل دستگاه گوارشي حيوان محفوظ مي ماند . معمولا ماهي عنبر را در درياهاي شمال و اطراف ژاپن و گاهي در درياهای مجار "جاده و "سوماترا" شكار مي كنند و پس از شكافتن شكمش، از داخل معده و روده اش عنبر را استخراج مي نمايند. هر قدر حيوان، از ماهي مركب بيشتري تغذيه كرده باشد ، مقدار عنبر موجود در داخل دستگاه گوارش آن بيشتر است.
که از کندوی زنبور عسل بدست می‌آید. موم ابسولوت از موم شانه عسل زنبور (کندوی زنبور عسل) ساخته میشود. رایحه گرم و دلپذیر آن نت های ریز عسل و نت بدنه سبز و نرم یونجه مانندی و ته بوی مومی و ملایمی دارد. علاوه بر این رایحه کاملاً معطر آن و ارزش تثبیت کننده طبیعی و عالی آن برای تولیدات عطرهای طبیعی بسیار توصیه می شود. سرولین مخلوطی از اسیدهای چربتر موجود در موم است و احتمالاً مسئول نت های مومی/چربی موجود در موم ابسولوت می باشد. از نظر شیمیایی ، همه موم ها عملاً یکسان هستند ، اما عطر و بوی هر موم ابسولوت بر اساس محل برداشت آن و نوع گلهایی که زنبورها شهد آن را جمع آوری می کنند متفاوت است. هرچند برای یکنواختی در موم ابسولوت تولیدکنندگان موم تولید شده محلی را ترجیح میدهند. موم ابسولوت از اتانول (الکل) استخراج می شود. در واقع موم عسل در اتانول حل شده و اتانول تبخیر میشود تا موم عسل ابسولوت بدست آید. یا موم عسل و خود عسل هردو از طریق حلال‌ها استخراج می شوند و ابسولوت (absolute) بوجود می آورند. موم ابسولوت برای استفاده در عطر سازی در نظر گرفته شده است.
ناخن پریان
از رايحه هاي خوش با منشا حيواني كه به آن "اظفارالطیب" یا ناخن خرس یا ناخن بویا می گویند که علاوه بر رايحه خوش ، خاصيت درماني فراوانی نيز دارد. صدفى شکل (مدور همانند ناخن است) و از انواع حلزون می باشد. در سواحل دریای هند یافت می شود و انواع گوناگونی دارد. و هنگامی که آن را می سوزانند بوی خوشی از آن ساطع می شود.
- کوآلا
نوعي خرس درختي است كه در استراليا زندگي مي كند. كوآلا به زبان بومي يعني "من آب نمي خورم" و اين اسم را از اين جهت انتخاب کردند كه کوآلا هرگز آب نمي خورد و مايع لازم بدن او از شيره برگ درخت اكاليپتوس تامين مي شود. بدن كوآلا به علت اين كه اين حيوان برگ اكاليپتوس مي خورد، بوي مخصوصي مي دهد كه بسيار مطبوع است ولي حشرات از اين بو متنفرند.
- اردک
از دیگر جانوران با رايحه خوش اردك استراليايي جنوبي (Biziura lobate) عجیب ترین پرنده آبی استرالیا است. اردك Musk duck يا "اردك مشك بوي" از طريق غده مترشحه در پشتش رایحه خوشی ساطع می کند. اردک مشک پرنده ای بسیار آبزی با دم سفت است. این حیوان نام رایج خود را از بوی مشکی خاص که در فصل تولید مثل از آن خارج می شود گرفته است.
نظر بدهید