عطر و حس بویایی و تاثیر شگفت انگیر آن بر خاطرات

عطر و حس بویایی در خاطرات

عطر عنصر قدرتمندی است که اغلب باعث تداعی خاطرات قدیمی و فراموش شده می شود و حس بویایی وسیله ای برای به جریان انداختن این تداعی خاطرات است. بازگویی تجربیات افراد نشان می دهد که یادآوری عطرهای مختلف حتی از دوران کودکی می تواند حال ما را بهتر و یا بدتر کند. این روایح چه روایح طبیعی (همانند عطر گل ها، عطر میوه ها، عطر قهوه، عطر چوب دارچین، و ...) و چه روایح طراحی شده (مانند عطر و ادکلن ها، عطر غذاها، بوی جوهر خودکار و ...) در گذشته های دور و نزدیک، کم یا زیاد تکرار شدند و گاها روتینی کوچک یا لذتی بزرگ ساخته و اکنون با کوچکترین شباهتی خاطرات همزمان با آن رایحه برایمان تداعی میشود.  پرواضح است رایحه ها جایگاه لذت آفرینی و نفرت آفرینی بالایی در مغز دارند که میتوانند احساسات ما را برانگیخته و بر عملکرد ما تاثیر بگذارند. شباهتی اندک بین رایحه واقعی و رایحه تجربی میتواند آنچنان شما را تحت تاثیر قرار بدهد که در لحظه اشک شما را سرازیر کرده یا آنچنان ذوقی به وجود شما هدایت کند که در لحظه احساس خوشبختی کنید، احساسی که آن را مدیون حس بویایی به عنوان وسیله ای تداعی دهنده و عطر و رایحه به عنوان عاملی تداعی کننده هستید.

"یاشوین یارآ" میگوید  در تحقیقی دریافتیم که همراهی اشیا با اولین تجربه بویایی، به صورت یک امضاء و نشانه منحصر به فرد تا سنین بزرگسالی در ذهن افراد ثبت می شوند. تحقیقات ما نشان داده است که این تاثیر عمیق رایحه را صداها و حتی تصویرها ندارند. معمولا افراد بیشتر بر حس بینایی و شنوایی متکی هستند و کمتر به بویی که حس می کنند توجه دارند، اما هنگامی که چیزی را بو می کنید، حس بویایی بسیار سریع تر از حواس دیگر و در لحظه خاطرات را زنده می کند. کنترل حس بویایی در بخشی از سیستم کناره ای مغز است که رابطه بسیار نزدیکی با خاطرات دارد، به دلیل ارتباط بسیار نزدیک این دو بخش خاطرات با بویی مشخص در ذهن ثبت می شوند.

بر اساس توضیحات فوق رایحه برای هر فرد تجربه ای شخصی است که احساسات و خاطرات او در این مسئله درگیر هستند. به همین دلیل است که برخی افراد همیشه از یک عطر استفاده می کنند و برخی دیگر عطرهای بسیاری را تجربه می کنند. این رابطه بین مغز و حس بویایی همچنین توضیح می‌دهد که چرا ما برخی رایحه‌ها را دوست داریم و برخی دیگر را نه. برای مثال، عطر یک گل می تواند با تجربیات منفی ما مرتبط باشد، بنابراین عطرهای دیگری همچون عطرهای چوبی یا شرقی را ترجیح می دهیم. به گفته پاملا دالتون، محققی در فیلادلفیا، بویایی کمی متفاوت از سایر سیستم های حسی پردازش می کند. عطرها مستقیماً به قشر بویایی اولیه می روند و تالاموس را دور می زنند، ناحیه ای از مغز که به پردازش اطلاعات دریافتی کمک می کند. از آنجایی که عطر از کنار تالاموس عبور می کند، می تواند بدون ثبت یا پردازش آگاهانه ما وارد مغز شود و خود را به خاطرات متصل کند. تحقیقات نشان می دهد که حس بویایی تنها حسی است که حتی زمانی که در خواب هستیم یا در کما هستیم فعال است. دالتون از مردم خواست تا چهره غریبه ها را در حضور رایحه های مختلف بررسی کنند. نتیجه نشان داد که شرکت‌کنندگان چهره‌ها را با همان بویی که در اولین بار مشاهده ‌کردند، بهتر تشخیص دادند. حس بویایی قدیمی ترین سیستم حسی انسان است که در اعماق مغز قرار دارد. این سیستم حسی قدرتمند برای تجربه انسان حیاتی است. با این حال، در مقایسه با سایر سیستم های حسی، به اندازه کافی مورد مطالعه قرار نگرفته است.  

جایگاه بویایی در مغز

در میان حواس پنج گانه، حسی که به صورت مستقیم اطلاعات را به مغز ارسال میکند حس بویایی است. عطرها مسیر مستقیمی به سمت سیستم لیمبیک (نواحی مربوط به احساسات و حافظه) می‌روند. قسمتی که در مغز عطر را پردازش می کند همان قسمتی است که حافظه در آن شکل می گیرد و مرکز یادگیری است (منظور هیپوکامپ است). روایح توسط لامپ بویایی کنترل می شوند، پیاز بویایی به آمیگدالا (که برای پردازش احساسات انجام وظیفه می کند) و همچنین هیپوکامپ دسترسی نزدیکی دارد، به همین دلیل هیچ حسی حتی دیدن نمی تواند خاطرات را به خوبی حس بویایی زنده  کند، آن چیزی که تا مدت ها دیگران را به یاد شما می اندازد، عطری است که امروز از حضورتان استشمام می کنند. از آنجا که پیاز بویایی بخشی از سیستم لیمبیک مغز بوده، از نزدیک با حافظه و احساسات در ارتباط است و گاهی اوقات از آن به نام "مغز احساسی" یاد می شود.

عطرها در خاطرات

عطر در خاطرات مردان و زنان، طبق نظرسنجی که دکتر روانشناس دونالد لیر در نیویورک انجام داد بیش از 90 درصد از زنان و 79 درصد از مردان خاطرات پرشور را با عطرها و روایح مرتبط می‌دانند. در همین نظرسنجی، بیشتر پاسخ دهندگان خاطرنشان کردند که در مقایسه با خاطرات بدون "عطر"، احساسات بسیار قوی تری را تجربه کردند. هنگامی که برای اولین بار به رایحه ای جدید برخورد میکنید، آن رایحه را به یک رویداد، یک شخص، و یا حتی یک لحظه پیوند می دهید. مغز شما معدن ارتباط بین عطر و حافظه است؛ مثل ارتباط بوی کلر با استخر. هنگامی که دوباره با آن رایحه روبرو می شوید، ارتباطی که قبلا به وجود آمده، آماده استخراج از حافظه و خاطرات می شود. رایحه کلر با خاطرات مرتبط به استخر در حافظه شما ارتباط برقرار کرده و به سادگی احساسات شما را بر می انگیزد، یا بوی غذای مورد علاقه دوران کودکیتان یا عطر یکی از عزیزانتان، این عطرها می توانند خاطرات گذشته های دور را ایجاد کنند، و ناگهان ما را به زمانی ببرند که به نظر می رسد کاملاً فراموش شده است. هیچ حس دیگری به اندازه حس بویایی با خاطرات مرتبط نیست.

مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۰ که در مجله روان‌شناسی امریکایی منتشر شد نشان داد که خاطرات مرتبط با عطرها لزوما دقیق‌تر نیستند، اما «غنی‌تر»  و «زنده‌تر» هستند. ترزا ال وایت به این واقعیت به گونه دیگری اشاره می کند: در واقع، اگر بخواهیم عمدا این کار را انجام دهیم، عطرها برای به خاطر سپردن خیلی خوب نیستند. برای مثال اگر سعی کنیم 7 کلمه یا 7 عطر را به خاطر بسپاریم، می بینیم که با لیست کلمات بهتر عمل می کنیم.

خوشبوهای خاطره ساز

شاید خاطره یک روز خوش تابستانی را که برای تفریح به سواحل دریا رفته بودید را کاملا از یاد برده باشید اما با بوییدن یک کرم ضدآفتاب آن خاطره برایتان تداعی شود. شاید بوی قهوه هر بار خاطره اولین بار که فضای کافی شاپ را تجربه کردید را متصور کند. یا از محلی عبور کنید و بوی یاس شما را بیاد خانه پدریتان و بوته یاس داخل حیاط بیاندازد. یا گاهی در هنگام نوشتن بوی مغز مدادتان خاطرات مدرسه را زنده می کند.

بدبوهای خاطره ساز

بوهای نه چندان مطبوع هم میتوانند خاطره سازی کنند، برای مثال بوی کلر که درهمه حال یادآور استخر و پارک های آبی هستند. بوی دارو همیشه یادآور فضای بیمارستان است.

بوهایی که نبش قبر می کنند

بوی اولین عطری که به طور شخصی از آن استفاده کردید. بوی قرمه سبزی و هزاران رایحه ی دیگری که با آن خاطره ویژه ای دارید.

بوهایی که شما را عاشق می کنند

بدن هر انسان بوی طبیعی و منحصر به فرد خودش را دارد. توجه کنید که صحبت ما در مورد بوی طبیعی بدن است نه بدنی که عرق کرده، اکثر اطرافیان ما نیز شامه شان آنقدر قوی یا تمرین کرده نیست که بتوانند ما را از روی بوی مان تشخیص دهند. اما تحقیقات نشان داده انسان ها هم مانند حیوانات می توانند جذب بوی بدن یکدیگر شوند.

برندسازی

امروزه یکی از مباحثی که در برند سازی، توجه ویژه ای به آن می شود استفاده از حواس پنج گانه است. از این رو اجرا و پیاده سازی رایحه سازمانی می تواند تاثیر بسزایی در ضمیر ناخودآگاه مشتریان بگذارد و خاطره ی خرید از شما را در یاد آن ها جاودانه کند. حس بویایی ما را به دنیای بیرون مرتبط می کند و برای ما نقش بقایی دارد.

آروماتراپی

آروماتراپی از تمدن باستان به عنوان یک روش درمانی موثر شناخته می شود. برای مثال روغن لوندر، عصاره بابونه و نعناع به کاهش کورتیزول کمک می کنند و به افراد با استرس بالا توصیه می شوند. تصور کنید همیشه در پایان روز در یک وان آب داغ با رایحه اسطوخودوس استراحت کنید، با گذشت زمان بوی اسطوخودوس را با حس آرامش و استراحت مرتبط خواهید کرد و وقتی اسطوخودوس بو می کنید ولی حمام نمی‌کنید، باز هم می‌توانید احساس آرامش و استراحت داشته باشید. بسیاری از خاطرات مغز ما ارتباط نزدیکی با بوها دارند. دانشمندان اخیراً دریافته اند که چگونه چنین محتوای پیچیده ای در حافظه انسان ایجاد می شود. این دانش ممکن است به ویژه برای محققان بیماری آلزایمر جالب باشد. زیرا در بیماران آلزایمر نیز دیده شده است که از دست دادن بویایی یکی از اولین علائم این بیماری است. حتی قبل از اینکه توانایی به خاطر سپردن به میزان قابل توجهی آسیب ببیند، بسیاری از مبتلایان در تشخیص بوهای معمولی مشکل پیدا میکنند.

اگر ارتباط مغز و بویایی قطع شود چه اتفاقی می افتد؟ این پرسش توسط دانشمندان از طریق آزمایش بر روی موش تایید شد. مشخص است که جوندگان بوهای جدید را ترجیح می دهند. برخلاف بوی‌های جدید، بویی که از قبل می‌شناختند، کنجکاوی کمتری را در موش‌ها برمی‌انگیخت. در آزمایش بویایی، مشخص شد که جوندگان، که در آنها ارتباط بین هیپوکامپ و هسته بویایی قدامی غیرفعال بود، بارها و بارها به نمونه‌هایی که قبلاً ارسال شده بود بازگشتند و آنها را برای مدت طولانی غیرعادی بو کردند. ظاهراً آنها در حال از دست دادن حافظه بویایی خود بودند. بنابراین موش ها علائم مشابه بیماران آلزایمر را نشان دادند، اگرچه هسته بویایی قدامی آنها آسیب ندیده بود. بنابراین، برای دانشمندان روشن است که ارتباط کشف شده بین هیپوکامپ و هسته بویایی قدامی مهم است. آنها بر این باورند که اطلاعات مربوط به مکان و زمان از این طریق با تأثیرات حسی مرتبط است.

احتمالاً به لطف نشانه های دریافتی، تشخیص های بهتری برای آلزایمر و سایر بیماری های مشابه ظاهر می شود. در حال حاضر، پزشکان از تست بویایی برای تشخیص مراحل اولیه زوال عقل به روشی ساده و کم هزینه استفاده می کنند.