عطر در دنیای باستان

عطر و استفاده از آن به هزاران سال قبل باز می گردد. عطرها در مصر باستان، امپراتوری روم، بین النهرین و امپراتوری ایران کشف شده اند. از عطرها برای رعایت بهداشت و نظافت و همچنین ارائه تشریفات و به عنوان نمادی از اشرافیت استفاده می شد. بر اساس اسطوره ی مصری، نفرتوم، خدای عطر از اتحاد پتاه و سجمت متولد شد، خدای همیشه جوان که تاجش گل نیلوفر بود. اسطوره می گوید که او از گل نیلوفر آبی که در آب های نون یافت می شود متولد شد و نماد طلوع خورشید است.

در عهد باستان رایحه دارای اهمیتی عمیق، مذهبی و نمادین بود. در تعریف زندگی ابدی عطر نقش مهمی داشت. در مقبره توت انخ آمون در میان گنجینه های معطر آن، باوری بر ارتباط بین عطر و چرخه زندگی، مرگ و تولد دوباره وجود دارد. در طول مراسم ویژه، یک کشیش شبانه وارد مقبره می شد و به سمت طاقچه در درونی ترین اتاق می رفت، شمعی روشن می‌کرد، بخور می سوزاند و در حالی که دعای کوتاهی می خواند و از چشم هوروس می خواهد تا برای متوفی هوشیار باشد و راه او را در آخرت روشن کند. آنها از روغن شیرین مورینگا برای مراسم تشییع جنازه استفاده می کردند که هدف آن تسهیل زندگی ابدی بود. در معابد، صبح ها بخور رزین می سوزاندند تا هوا را تصفیه کند و روح را زنده کند. اعتقاد بر این بود که عطرها در وهله اول از خدایان سرچشمه می گیرند. آنها همچنین از مر، سرو و ارس همراه با مواد معطر استفاده می کردند. رسوم و سایر آماده‌های مقدس به اندازه‌ای مهم تلقی می شد که بر روی دیوارهای معابد، نه در مکان های عمومی، روی سنگ نوشته می شد و فقط کشیش و کارکنان به آن دسترسی داشتند. از سوی دیگر، رایحه به عنوان یک عامل شهوانی استفاده می شد، مثلا بوی ترنجبین که استشمام می شد، اثر محرکی داشت.

عطر این توانایی را داشت که همچون گیاهان مخدر آرام بخش شود. حالتی از ذهن که با استنشاق مواد مخدر خفیف کنترل می شود. هنگامی که یک مصری بینی خود را در گل نیلوفر آبی فرو می کرد، رایحه برای دستیابی به تغییرات هوشیاری کافی بود. عطر نیز نشانه ی ثروت و جلال بود. همچنین نقش مهمی در مناسک داشت زیرا تصور می شد که رایحه ما را به آستانه ابدیت می رساند و ما را به خدایان متصل می کند.

در دنیای باستان، مصر، فلسطین و امپراتوری روم معابد تقریباً همیشه کارخانه های عطرسازی در نزدیکی خود داشتند که مقادیر زیادی عطر مورد نیاز را تولید می کردند. یک یافته باستان شناسی در سال 2003 در قبرس، یک کارگاه عطرسازی را در حدود 1850 قبل از میلاد کشف کرد که قدیمی ترین کارگاه در جهان است. در دنیای باستان از روغن ها به عنوان وسیله حمل کننده عطر استفاده می شد، بنابراین آن ماده ظریف تر می شد و باید به پوست فرد استفاده کننده نزدیک تر بود تا قدرت آن را احساس کرد. در یونان و روم، فراوانی روغن زیتون آن را به محبوب ترین روغن برای صنعت عطر تبدیل کرد.

عطر در قلب آیین های مقدس هندی تانتریک بود که در مراسم و معابد آنها استفاده می شد. چینی های باستان و اروپاییان قرون وسطی معتقد بودند که عطر هوا را تصفیه می کند و از بیماری ها جلوگیری می کند. پزشکان باستان حتی از عطرها برای درمان عفونت ها و حتی بیماری های روانی استفاده می کردند. در هند، احوالپرسی محبت آمیز سنتی - معادل آغوش یا بوسه غربی - بوییدن سر فرد بود. می دانیم که عطر در هند باستان در حدود سال های 3300-1300 قبل از میلاد وجود داشته است و برای یونانیان باستان تصور می شد که عطر هدیه ای از جانب خدایان است و بسیاری از عطرها به نام الهه های یونانی نامگذاری شده اند. آنها نوعی رایحه درمانی را انجام دادند که در آن از عطرهای خاصی برای بهبود سلامت، شادابی و خلق و خو استفاده می شد. عطر تقریباً در تمام مراسم سنتی آنها از تولد تا مرگ استفاده می شد.

عطرها که اسانس های مقطر گیاهان و گل ها هستند، نه تنها به دلیل خواص دارویی، بلکه به عنوان عطرهای طبیعی نیز مورد قدردانی قرار گرفتند. خاستگاه مفهوم سلامت آیورودا حداقل به 5000 سال قبل، به کوهپایه های هیمالیا در شمال غربی شبه قاره هند برمی گردد. سنت تولید عطر (تقطیر عطرها) را می توان به 3000 سال قبل از میلاد نسبت داد. تجهیزات تقطیر ساخته شده از سفالین از این دوره در غرب هند و پاکستان یافت شده است. از بطری های چرمی نیز برای تقطیر استفاده می شد. در سایر تمدن های پیشرفته در زمان سومری ها، بابلی ها و آشوری ها و همچنین در اوایل تمدن هند (حدود 2800 سال قبل از میلاد) و دوره اوج فرهنگ هاراپا، عطرها، گیاهان معطر، عصاره های گیاهی به عنوان لوازم آرایشی مورد استفاده قرار می گرفت.

عطر و گیاهان معطر برای اهداف تشریفاتی و برای درمان بیماری ها، در تاریخ بشریت گسترش یافته است. طبق افسانه، قوم خویسان، قبیله ای باستانی در جنوب غربی آفریقا، بیش از 100000 سال پیش استفاده از گیاهان وحشی را می دانستند. در آن دوران بوته‌های بخور، رزین‌ها و شکوفه‌ها در دنیای باستان رواج داشتند. به غیر از چند استثنا، از عطرها در همه جا استفاده می شد. از جمله منابع محبوب و پرمصرف می توان به دانه های به، گل یاس، ماستیک صمغ، برگ مر، رزماری، اسطوخودوس، درخت عرعر، چوب سدر، عود یا آگاروود، نیلوفر آبی و گلبرگ های گل رز اشاره کرد. همچنین دسته هایی از گل های معطر و بطری های عطر در تابوت ها قرار می گرفتند که حتی خدایان در زندگی پس از مرگ نیز می توانند عطرهای مورد علاقه مردگان را استشمام کنند. اساس این سنت، رسم پرورش باغ های گل است که در مصر رایج است و در اصل از بابلی ها گرفته شده است. این کار در همه جا حتی در شهرها انجام شد تا محیطی دلپذیر برای گفتگو با رفتگان فراهم شود.

وجود عطر در دنیای باستان با مدارک تاریخی که گواه استفاده ی فراوان انسان باستان از حس بویایی خود است ثابت می شود. پیکره هایی از عود با قدمت چند هزارساله از ویرانه های به جا مانده از تمدن ایندوس، که با چین و بین النهرین تجارت می کردند به دست آمده است. هم چنین پانصد سال قبل از میلاد مسیح در چین، کنفسیوس معتقد بود که عود و عطر هر دو بوهای نامطبوع را کاهش می دهند. گیاهان، گل ها و ادویه ها برای دفع ارواح خبیث استفاده می شدند. قبرهایی پوشیده ازگل، متعلق به پنج هزار سال پیش در عراق کشف شده اند. طبق افسانه های ژاپنی، سوزاندن عود موجب جذب جی کی کوکی ( ارواحی که دود را می بلعد) می گردد. در بین النهرین، باغ بهشتی افسان های در سومر، جایی بود که فرزندان نوح پس از طوفان در آن ساکن شدند. چوب های خوشبو برای ساخت معابد استفاده می شد و روغن های خوشبوی سرو، مورد و سوسن برای خشنودی خدایان به این معابد هدیه می شد. در همین سرزمین بین النهرین بود که فرایندهای سنتی استخراج اسانس، پرس مکانیکی، ماسراسیون و اینفلوراژ ابداع شدند. در راز و نیاز های بخت النصر دوم، پادشاه کلده با مردوخ، خدای آفرینش، آمده است: من هر روز خودم را با روغن تدهین میکنم، عطر می سوزانم و خود را می آرایم، باشد که برای عبادت تو لایق تر باشم.

در عهد باستان، ساحورع، فرعون مصر، در سفر خود در دو هزار و چهارصد سال پیش از میلاد مسیح به پانت (یا «تا نتجرو»، بمعنی سرزمین خدایان)، احتمالا سومالی یا اتیوپی  امروزی، علاوه بر تمام غنایم ارزشمندی که از این سرزمین به غنیمت آورد، هشتاد هزار پیمانه صمغ مرصع مر نیز با خود به مصر برد. صورت نگاره های به جای مانده از هزار و پانصد سال پیش از میلاد مسیح، حتشپسوت، فرعون مصر، را نشان می دهند که برای آوردن درخت کندر به مصر و کاشت آن، به پانت سفر کرده است. در صورت نگاره های باستانی، تصاویر روسپیان درباری دیده می شود که مخروط هایی ساخته شده از چربی حیوانی، که آغشته به مواد معطر هستند، بر سر دارند. این چربی در هوای گرم مصر ذوب می شد و تمام بدن را با یک لایه روغنی می پوشاند. این لایه روغنی هرچند مانند یک بو زدا عمل می کرد، اما با شامپوهای مدرن امروزی بسیار متفاوت بود و موجب آزار و اذیت استفاده کننده ی آن می شد. هیروگلیف دیگری، رامسس کبیر مصر را نشان می دهد که در حال تقدیم عود به عنوان هدیه ای به خدایان است در حالی که نفرتیتی، همسر فرعون، به دلیل علاقه اش به رایحه برگ های ارکید که سمیرامیس، ملکه شجاع بابل، از آن استفاده می کرد به او می پیوندد. مواد معطری شامل کفری یا کی فی بر روی دیوارهای معبد حوروس در ادفو وجود داشته است که به هنگام صبح و عصر سوزانده می شده اند. اجزاء سازنده ی این عطرها، پیچیدگی فرمولاسیون آن ها و ارزش استفاده از این محصولات را نشان می دهد. عطر کی فی شامل سنبل هندی است که یک گلدان آهکی از آن در سال 1922 توسط هوارد کارتر در مقبره توت آنخ آمون کشف شد. دو تن  از بزرگترین و معروف ترین کیمیاگران آن زمان، زوسیموس و هرمس، از سرزمین نیل برخاستند و کوشش بسیار ارزشمندی در ثبت دانش آن زمان برای انتقال به نسل های آینده نمودند.